Φέτος συμπληρώνονται 60 χρόνια Κυπριακής Δημοκρατίας έτσι η σημερινή επέτειος έχει μια έξτρα σημασία. Και λόγω αυτής της επειτείου βρήκα την αφορμή για ένα σύντομο άρθρο περί κυπριακής λογοτεχνίας.
Λέγοντας κυπριακή λογοτεχνία εννοούμε ταυτόχρονα και την λογοτεχνική παραγωγή του νησιού ανεξαρτήτως γλώσσας, αλλά (κυρίως) και την ελληνόφωνη κυπριακή λογοτεχνία που είναι κομμάτι της ελληνικής λογοτεχνίας.
Διότι όπως λέμε γερμανική λογοτεχνία και δεν εννοούμε μόνο την λογοτεχνία της Γερμανίας αλλά και της Αυστρίας και της Ελβετίας, τις γερμανόφωνες με άλλα λόγια λογοτεχνίες, έτσι και όταν λέμε Ελληνική λογοτεχνία εννοούμε και της Ελλάδας αλλά και της Κύπρου.
Εξάλλου ένα 80% της λογοτεχνικής παραγωγής γίνεται στην ελληνική γλώσσα εδώ και αιώνες, ένα 15% στην τουρκική γλώσσα από τα μέσα του 20ου αιώνα, και ένα 5% στην αγγλική.
ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ
Γύρω στον 7ο π.Χ. αιώνα έχουμε το πρώτο ποίημα κυπριακής παραγωγής του χρησμολόγου-ποιητή Εύκλου. Αργότερα έχουμε τα «Κύπρια Έπη» ένα πρίκουελ (τα προ) της Ιλιάδας από τον Στασίνο ή κατα άλλους από τον Ηγυσία.
Την Ελληνιστική Εποχή αντιπροσωπεύει ο Κλέων ο Κουριέυς (από το Κούριον κοντά στη σημερινή Λεμεσό), ο οποίος έγραψε λυρική ποίηση. Ακολούθως ο Καστορίων ο Σολεύς (από τους Σόλους κοντά στη σημερινή Μόρφου), ο Ερμείας ο Κουριεύς, και φυσικά ο Ζήνων ο Κιτιεύς (από το Κίτιον, τη σημερινή Λάρνακα) ιδρυτής της σχολής των Στωικών, με σημαντικότερους αντιπρόσωπους τον Σένεκα και τον Μάρκο Αυρήλιο.
Τέλος ο Σώπατρος ο Πάφιος ήταν τραγικός ποιητής.
Φραγκοκρατία (1191-1489 – 298 χρόνια)
Και κάνοντας άλμα αρκετών αιώνων φθάνουμε στον 12ο αιώνα και στον Νεόφυτο τον Έγκλειστό. Κύπριο μοναχό που έγραψε 16 συγγράματα θρησκευτικού κυρίως περιεχομένου, με 9 από αυτά να διασώζονται όπως επίσης και την γνωστή επιστολή του (για την οποία έγραψε και ποίημα ο Γιώργος Σεφέρης), επιστολή που μιλά για την άφιξη του Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου, βασιλιά της Αγγλίας στην Κύπρο και την αλλαγή αφεντάδων (απο τον Βυζαντινό τύρρανο Ισαάκιο Κομνηνό στους Φράγκους).
Στα τέλη του 13ου αιώνα έχουμε την μετάφραση σε κυπριακή διάλεκτο των Νομικών Κώδικων των Φράγκων, γνωστοί και ως Ασίζες. Αυτή είναι και η πρώτη γραπτή διαλεκτική μορφή της ελληνικής γλώσσας.
Μέσα στον 15ο αιώνα έχουμε τους δύο σπουδαιότερους χρονογράφους όχι μόνο της Κύπρου αλλά και της ελληνικής λογοτεχνικής παραγωγής, τον Λεόντιο Μαχαιρά, (1ο μισό του 15ου αιώνα) και τον Γεώργιο Βουστρώνιο (2ο μισό του 15ου αιώνα.)
Βενετοκρατία (1489-1571 – 82 χρόνια)
Η λογοτεχνική παραγωγη κατά τη Βενετοκρατία είναι σχετικά μικρή αλλά σε αυτή την περίοδο γράφτηκε ένα από τα κορυφαία επιτεύγματα της κυπριακής λογοτεχνίας. Τα 156 σονέτα γραμμένα από άγνωστο Κύπριο ποιητή σε κυπριακή ελληνική, με κάποια να είναι μεταφράσεις ή παραφράσεις των σονέτων του Πετράρχη και άλλα να είναι πρωτότυπα. Το σπουδαίο είναι ότι γράφτηκαν πριν καν γεννηθεί ο Σαίξπηρ. Από τη μια νιώθω περηφάνια κι απ’ την άλλη στεναχώρια που η πλειοψηφία αγνοεί ότι γράφτηκαν σονέτα στα Κυπριακά πριν καν γεννηθεί ο Σαίξπηρ (να σπάσει η πέτρα πριν ενηλικιωθεί).
Τουρκοκρατία (1571-1878 – 302 χρόνια)
Από αυτή την περίοδο ξεχωρίζουν ο ιστοριογράφος Νεόφυτος Ροδινός (17ος αιώνας), ο χρονογράφος Αρχιμανδρίτης Κυπριανός (18ος αιώνας) και ο Ιωάννης Καρατζιάς, Κύπριος σύντροφος του Ρήγα Φεραίου, που έγραψε το Έρωτος Αποτελέσματα (1792) κάτι για το οποίο υπάρχει σιγή ιχθύος στις σχολικές αναφορές στην Ελλάδα, όπου συνεχίζουν να τα αποδίδουν σε άγνωστο συγγραφέα παρόλο που οι πρόσφατες έρευνες δείχνουν τον Ιωάννη Καρατζιά ως επικρατέστερο. Σε ένα από τα αντίτυπα είναι τυπωμένη η υπογραφή του συγγραφέα.
Τέλος στο 1847 έχουμε το πρώτο κυπριακό μυθιστόρημα, «Θέρσανδρος» του Επαμεινώνδα Φραγκούδη, γραμμένο 13 χρόνια μετά το πρώτο ελληνικό μυθιστόρημα, «Λέανδρος» του Παναγιώτη Σούτσου. Ο «Θέρσανδρος» διαδραματίζεται στα χρόνια 1821-1823, κυρίως στη Λάρνακα και εν μέρει στην επαναστατημένη Ελλάδα.
Αγγλοκρατία (1878-1960 – 82 χρόνια)
Παρόλο που γεννήθηκε (1849) και ενηλικιώθηκε επί Τουρκοκρατίας ο εθνικός ποιητής της Κύπρου άκμασε στα χρόνια της Αγγλοκρατίας. Ο Βασίλης Μιχαηλίδης εμφανίστηκε στα γράμματα το 1873, αλλά έκδωσε την 1η του ποιητική συλλογή το 1882 (αγγλοκρατία). Στην περίοδο όμως 1890-1895 θα γράψει τα τρία κορυφαία του ποιήματα «Η 9η Ιουλίου του 1821», «Η Χιώτισσα», «Η ανεράδα» στην κυπριακή διάλεκτο. Πέθανε σε πτωχοκωμείο στη Λεμεσό το 1917.
Στην αγγλοκρατία τπυ 19ου αιώνα θα εμφανιστούν άλλοι δύο λογοτέχνες. Ο Δημήτρης Λιπέρτης που εμφανίστηκε στα γράμματα με την ποιητική του συλλογή «Χαλαρωμένη Λύρα» (1891), με ποιο γνωστό του ποίημα το «Καρτερούμεν μέραν νύχταν», και ο διηγηματογράφος Δημοσθένης Σταυρινίδης με τα «Κυπριακά διηγήματα» (1898).
Με την έλευση του 20ου αιώνα έχουμε αύξηση της παραγωγής με πεζογράφους όπως ο Νίκος Νικολαΐδης, Λουκής Ακρίτας Γιάννης Σταυρινός Οικονομίδης και την πρώτη Κύπρια πεζογράφο Μαρία Ρουσσιά.
Από ποιητές εμφανίζονται οι Παύλος Λιασίδης, Κυριάκος Καρνέρας, Χριστόφορος Παλαίσιης, και Χαράλαμπος Άζινος που έγραφαν στην κυπριακή διάλεκτο, και στην νεοελληνική οΙ Κώστας Μόντης, Θεοδόσης Πιερίδης, Παντελής Μηχανικός και Νίκος Κρανιδιώτης.
Κυπριακή Δημοκρατία (1960-2020 – 60 χρόνια)
Με την ανεξαρτησία της Κύπρου αρχίζει να μειώνεται και ο αναλφαβητισμός και να αυξάνεται η λογοτεχνική παραγωγή με όλο και περισσότερους αντιπρόσωπους, όπως επίσης και γυναίκες με χαρακτηριστικές μορφές την Ήβη Μελεάγρου (1928-2019), την Λίνα Σολομωνιδου (1924-2008) και την Μαρία Πυλιώτου (1935), από τις πρώτες συγγραφείς παιδικής λογοτεχνίας της Κύπρου.
Αξίζει να αναφερθούν και τρεις άντρες συγγραφείς αυτής της περιόδου, ο Γιώργος Φ. Πιερίδης (1904-1999), Πάνος Ιωαννίδης (1935) και Άντης Χατζηαδάμος (1936-1990).
Θα χρειαστεί να μπούμε στον 21ο αιώνα για να εμφανιστούν παραγωγές του είδους της speculative λογοτεχνίας (τρόμος, φαντασία, επιστημονική φαντασία), των κόμικ και των γκράφικ νόβελ.
Βιβλία του είδους αυτού που διάβασα είναι:
Σκιές της νύχτας του Φοίβου Κυπριανού (τρόμος)
‘Εκπτωτη Θεά της Βαρβάρας Σεργίου (φαντασία)
Klotho Surfaces του Χρίστου Ρ. Τσιαήλη (επιστημονική φαντασία)
DÆMONIUM – The Black Pharaoh των Μάριου Γιάγκου και Δημήτρη Παναγίδη (κόμικ)
Y2.200K των Dimis Michaelides και Ümit İnatçı (γκράφικ νόβελ)
Θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρω ότι στην Κύπρο έχουμε δύο επίσημες γλώσσες τα Ελληνικά και τα Τουρκικά, όπως επίσης και δύο γλώσσες των μειονοτήτων Αρμενικα και Κυπριακά Αραβικά.
Δυστυχώς από τους 3000 περίπου Μαρωνίτες που κατοικούν στην Κύπρο κανείς δεν έχει τα Κυπριακά Αραβικά ως μητρική γλώσσα, και μόλις 100 περίπου άτομα είναι φυσικοί ομιλητές. Άρα με τέτοιο μικρό αριθμό είναι δύσκολο να υπάρξει και λογοτεχνική παραγωγή πέρα από μερικά τραγούδια και ποιήματα.
Το 2014 αναφέρθηκε ότι υπάρχουν 668 Αρμένιοι ομιλητές σε ελεγχόμενες περιοχές από την Κυπριακή Δημοκρατία (συνολικά 1.831 Αρμένιοι Κύπριοι). Κάπως μεγαλύτερος αριθμός από τα Κυπριακά Αραβικά αλλά και πάλι όχι αρκετός για να υπάρξει ‘ικανή’ λογοτεχνική παραγωγή. Φυσικά η Νόρα Nατζαριάν είναι η γνωστότερη Αρμενοκύπρια λογοτέχνης η οποία γράφει κυρίως στα Αγγλικά αλλά και στα Ελληνικά, άγνωστο το εάν γράφει και στα Αρμένικα.
Με 300,000 περίπου Τουρκοκύπριους είναι σαφώς πιο εύκολο να μιλήσουμε για την τουρκόφωνη λογοτεχνία της Κύπρου η οποία ξεκίνησε να ακμάζει περίπου μετά τον Β’ΠΠ και συνεχίζει μέχρι σήμερα με ποιητές όπως η Neşe Yaşın (Η δική μου η πατρίδα έχει μοιραστεί στα δυο), Mehmet Yaşın, και Osman Türkay, και πεζογράφους όπως ο Mehmet Arap και ο Ümit İnatçı.
Εδώ θα βάλω μια άνω τελεία διότι το άρθρο δε θα τελειώσει ποτέ αν προσπαθήσω να αναφέρω κάθε Κύπριο συγγραφέα, και ό,τι βιβλίο διάβασα από Κύπρο. Στο Ίνσταγκραμ ανέβασα ποστ με μερικά βιβλία Κυπριακής παραγωγής που διάβασα τα τελευταία χρόνια, όπως και στόρις με μερικά που δεν χωρούσαν στο πλάνο της φωτογραφίας.
ΒιβλιοΑλχημείες 